Około 1921 roku z północnych obrzeży Pola Mokotowskiego wykrojono parcelę o powierzchni 43 tys. m2, którą podzielono na 81 działek, pomiędzy późniejszymi ulicami Suchą (dziś Krzywickiego), Wawelską, Sędziowską, Nowowiejską.
Zdjęcie z 1914 r. pokazujące teren przyszłej Kolonii im. Staszica, widoczne skrzyżowanie ul. Nowowiejskiej i Al. Niepodległości.
Fot. Jarosław Okulicz-Kozaryn, zbiory Ośrodka KARTA
Skarb Państwa przekazał ją, na prawach dzierżawy wieczysto-czynszowej Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej Kolonia im. Staszica, pozostając jednak hipotecznym jej właścicielem, co umożliwiało mu kontrolę nad sposobem zagospodarowania tego terenu uwzględniającego interesy miasta. W ten sposób udało się zrealizować jednolity projekt urbanistyczno-architektoniczny osiedla ogrodu, którego autorem był prawdopodobnie Marian Kontkiewicz. Spółdzielnia działała tak, że po wybudowaniu domów czy segmentów, i spłaceniu zaciągniętych pożyczek, sprzedawała je swoim udziałowcom.
Budynek Spółdzielni na Filtrowej 30, stan przed 1939r. Fot. ze zbiorów NAC.
Ul. Trybunalska, widok od Nowowiejskiej. W głębi po lewej budynek Spółdzielni. Kronika Warszawy 1928r.
Nasza spółdzielnia była pierwszą lub jedną z pierwszych na tych terenach, i od jej nazwy wzięła się nieformalna nazwa całego osiedla - Kolonii Staszica. Dziś, po ponad 90 latach od założenia Spółdzielni Budowlano Mieszkaniowej 'Kolonia im. Staszica', budynek Filtrowa 30 jest nadal jej własnością.Zgodnie z zapisami Statutu spółdzielnia stawiała sobie za cel „dostarczanie członkom domów o zdrowych i tanich mieszkaniach z ogrodami (osiedli), jak również ułatwianie im codziennego życia oraz podniesienie ich poziomu gospodarczego i kulturalnego. Towarzystwo dąży do tego celu przez zakup i parcelację odpowiednich terenów zabudowanych lub pustych, zakładanie ogrodów warzywno-owocowych, budowanie domów mieszkalnych i odsprzedaż względnie podnajem tychże członkom, oraz przez zakładanie szkół, sal, zebrań.”
Zarówno we wrześniu 1939 r., jak i podczas Powstania Warszawskiego Kolonia Staszica ucierpiała. Wiele domów uległo w 1944 r. zniszczeniu, spaleniu i dewastacji, a ogródki stały się miejscem spoczynku powstańców.
Na zdjęciu budynek Filtrowa 30 wiosną 1945 roku, fotografia ze zbiorów i dzięki uprzejmości Pana Ryszarda Siwickiego.
Tygodnik "Stolica" nr 18 z 1947 r. w notatce "Kolonia Staszica dźwiga się z ruin" donosił: "Oprócz Mokotowa i Żoliborza najintensywniej odbudowuje się południowo-zachodni obszar Warszawy obejmujący tzw. kolonię Staszica. Cicha dzielnica zamieszkała dawniej przez sfery urzędnicze dwa razy padła ofiarą działań wojennych - we wrześniu 1939 i po powstaniu 1944. Przy głównych ulicach Filtrowej i Wawelskiej z dawnych domków zostały jedynie wypalone mury. Ale od pół roku sytuacja uległa zmianie - rozpoczęła się ożywiona praca. Pracami budowlanymi objętych jest obecnie kilkanaście domków i jedna 4-piętrowa kamienica przy ul. Filtrowej". I ta właśnie kamienica to budynek naszej spółdzielni. Przetrwał wojnę mocno uszkodzony, był całkowicie wypalony, bez dachu, ze zburzonymi ścianami szczytowymi. W 1947 roku budynek spółdzielni odbudowano, przy czym zmieniono częściowo jego bryłę, nadbudowując ostatnie piętro.
Zdjęcia z 1947 r. Kolorem oznaczono fragmenty odbudowane
Do 2000 roku, część budynku zajmowała Akademia Medyczna na Rektorat i Instytut Stomatologii. W następnych latach Spółdzielnia przeprowadziła generalny remont i modernizację budynku, w wyniku czego odzyskał on dawny blask oraz przywrócono mu pierwotną funkcję mieszkalną.
Dzisiejsza Kolonia Staszica niewiele odbiega charakterem od tej sprzed lat. Ciche, tonące w zieleni uliczki, domy - jedne wyremontowane, inne z wyraźnymi śladami upływu lat. Ale jedno zmieniło się na pewno - jesteśmy w samym centrum Warszawy!
Literatura:
"Ochotnik” cykl essejów Jarosława Zielińskiego
"Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy” Jarosława Zielińskiego
"Korzenie miasta”. Tom I, IV Jerzego Kasprzyckiego
"Warszawa nieodbudowana. Lata dwudzieste” Jerzego S. Majewskiego
"Spacerownik OCHOTA” Gazety Wyborczej - tekst Jerzego S. Majewskiego
"Dzieje Ochoty" PWN
"Ochotnicy na spacer" Przewodnik po Ochocie - Jarosława Zielińskiego